W ramach Rządowego Planu Odbudowy Zabytków wyremontowana zostanie zabytkowa sopocka kaplica pw. Najświętszej Maryi Panny. To najstarsza świątynia w mieście i jednocześnie katolicka, oddano ją do celów kultu religijnego w 1870 roku.
Sopocianie długo nie mieli własnego kościoła. Do czasu pierwszego rozbioru wieś podlegała cystersom oliwskim. Bogaci gdańszczanie, którzy budowali w Sopocie swoje zamiejskie rezydencje, byli w większości protestantami, a mieszkańcy byli zbyt biedni na fundację świątyni. Na nabożeństwa udawali się do oddalonej o ok. 4 km Oliwy, do kościoła pw. św. Jakuba. W 1831 r. władze pruskie przeprowadziły kasatę cysterskiego klasztoru, a trzy lata później „Jakubek” przeszedł w ręce ewangelików.
Nie zmieniło to sytuacji sopockich katolików, gdyż poklasztorny kościół pw. Trójcy Świętej (obecna archikatedra) stał się parafią diecezjalną i tam zaczęli uczęszczać wierni. Sopot rozrastał się, kurort i kąpielisko nabierały rozgłosu. W 1836 r. otwarto pierwszą szkołę, a rok później – aptekę. W 1843 r. zbudowano teatr przy domu zdrojowym. W 1848 r. wieś liczyła już 950 mieszkańców, wśród których aż 642 było katolikami. Liczba ludności przekroczyła pierwszy tysiąc w 1859 roku. Wieś przyjęła wtedy prawie tyle samo kuracjuszy.
Pierwszy konkretny krok w kierunku budowy katolickiej świątyni wykonali małżonkowie Joanna i Andrzej Karpińscy, którzy w 1862 r. przekazali diecezji chełmińskiej grunt pod budowę kaplicy. Parcela znajdowała się blisko morza, przy Nordstrasse (ul. Północna, dzisiejsza Powstańców Warszawy). Było to miejsce w samym centrum kurortu, oddalone zaledwie o kilkadziesiąt metrów od domu zdrojowego. Uroczyste przekazanie działki było dla lokalnej społeczności wydarzeniem o wielkiej randze. Obecna była m.in. księżna Maria Hohenzollern-Hechingen, bratanica ostatniego opata oliwskiego Josepha von Hohenzollerna.
Pomysłodawcą budowy katolickiej kaplicy był podobno jezuita Baczyński, lubiany w Sopocie przez Niemców i Polaków. Ojciec wyłożył pierwszą darowiznę w wysokości 156 talarów, a niejaka pani Laczewska uzupełniła ją sumą 300 talarów. Tak powstał komitet, który koordynował przygotowania i samą budowę świątyni. Znaleźli się w nim właściciele sopockich nieruchomości, ale również robotnicy i rybacy. Nie zabrakło datków od kuracjuszy. Do końca roku 1868 r. komitet zgromadził 1650 talarów, co pozwoliło na rozpoczęcie budowy.
Wierni większość prac wykonywali własnymi rękami, a zgromadzone pieniądze spożytkowano na zakup materiałów. Pierwszą sopocką katolicką świątynię wzniesiono w niecałe dwa sezony. Powstała jednonawowa kaplica zdolna pomieścić ok. 150 osób. Została zaprojektowana w stylu neogotyckim, z elewacją z jasnej, nietynkowanej cegły, pokryta dwuspadowym dachem łupkowym, z niewysoką kunsztowną sygnaturką nad wejściem od strony morza. Światło dzienne wpadało przez wysokie, ostrołukowe okna, pokryte ciemnymi witrażami, po trzy w murach północnym i południowym. Po stronie przeciwnej do wejścia wzniesiono przybudówkę, w której umieszczono prezbiterium i dwie salki – zakrystię i magazynek.
Nowo wybudowana kaplica otrzymała tytuł Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Z niemiecka nazywano ją Marienkapelle – kaplica Maryi. Świątynię otwarto dla celów kultu religijnego w wigilię święta patronki – 14 sierpnia 1870 roku. Przez pierwsze trzy lata posługę sprawowali w niej oliwscy księża oraz ci, którzy bywali w kurorcie gościnnie, później pieczę pełnili stali kapłani. W 1900 r. biskup chełmiński ustanowił w Sopocie kurację, czyli jednostkę administracyjną stanowiącą etap przejściowy do powołania parafii, i osadził tu oliwskiego wikarego. Dwa lata później rozpoczęto sprawowanie kultu w nowym kościele pw. Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej Gwiazdy Morza przy dzisiejszej ul. Kościuszki. Od tego czasu Msze św. odprawiano w kaplicy przy Nordstrasse tylko w sezonie letnim w piątki i niedziele.
Sopocka kuracja stała się parafią w 1911 roku. Nowy proboszcz ks. Artur Schulz nie był przychylny Polakom. Zakazał głoszenia polskich kazań w starej kaplicy. Dopiero w listopadzie 1935 r., dzięki interwencji Polonii u bp. Edwarda o’Rourkego, „polska Msza” wróciła. Pod koniec II wojny światowej najbliższe otoczenie kaplicy spłonęło, ale sama świątynia nie ucierpiała od ognia. Niezwłocznie została przywrócona do kultu i na prośbę sopocian z przedwojennej Polonii otrzymała dodatkowy tytuł – św. Andrzeja Boboli. Wtedy nad wejściem powstała mozaika z wizerunkiem nowego patrona świątyni. W 1976 r., po ponad 100 latach od wybudowania, kaplica trafiła do rejestru zabytków. Wtedy też – będąc jeszcze samodzielną świątynią – przeszła ostatni gruntowny remont otrzymując nowy wystrój wnętrza oraz witraże. Współczesny, większy budynek kościoła powstał dopiero w latach 1985–1988. Aktualnie kaplica pełni funkcję miejsca adoracji Najświętszego Sakramentu oraz sporadycznie odprawiane są w niej nabożeństwa.
Dzisiejszy stan techniczny kaplicy wymaga pilnej interwencji, a brak ogrzewania pozwala na jej użytkowanie tylko w sezonie letnim. Świątynia zostanie poddana renowacji w ramach Rządowego Programu Odbudowy Zabytków. Gmina otrzymała na ten cel ponad 3 mln zł. Prace obejmą m.in.: dach, elewację, tynki, schody, drzwi i posadzkę. Zaplanowano również wykonanie nowej instalacji teletechnicznej oraz remont instalacji elektrycznej. Konserwacji poddane zostaną również witraże, mozaika, dzwon i krzyż na dachu kaplicy. Parafia w ramach dodatkowego własnego wkładu musi zakupić centralę wentylacyjną oraz urządzenia grzewcze które stanową znaczny koszt.
Na ten cel można złożyć ofiarę na remontowe konto parafii św. Andrzeja Boboli w Sopocie: 26 1240 1242 1111 0011 1439 7419
Remont nadzorować będzie Wojewódzki oraz Miejski Konserwator Zabytków. Szczegółowy plan prac poznamy w sierpniu, gdy przetarg na ich wykonanie zostanie rozstrzygnięty.
(zob. GOŚĆ GDAŃSKI 30/2024)
